Współczesny świat, który z powodzeniem można za Herbertem Marshall McLuhanem nazwać „globalną wioską” z uwagi na rozwój technologiczny, sprzyja nie tylko migracji zarobkowej, ale również poprzez nieograniczone w zasadzie możliwości nawiązywania kontaktów sprawia, że coraz częściej w praktyce odnotowuje się małżeństwa obywateli Polski z cudzoziemcami. Oczywiście przyczyn takiego zjawiska, które występuję już od dziesięcioleci, a którego intensyfikację można zaobserwować zwłaszcza w ostatnim czasie, należy upatrywać również w innych czynnikach jak np. wojnie w Ukrainie, czy destabilizacji sytuacji w krajach Bliskiego Wschodu, które to zjawiska sprzyjają napływowi cudzoziemców na terytorium Rzeczpospolitej Polskiej. Obowiązki cudzoziemca zamierzającego zawrzeć małżeństwo w takim przypadku reguluje art. 79 § 1 ustawy z dnia 28 listopada 2014 roku Prawo o aktach stanu cywilnego, a są to kolejno złożenie przez cudzoziemca:
1) zapewnienia,
2) odpisu aktu urodzenia, a jeżeli pozostawał uprzednio w związku małżeńskim-odpisu aktu małżeństwa z adnotacją o jego ustaniu, unieważnieniu albo stwierdzeniu jego nieistnienia, albo odpisu aktu małżeństwa z dokumentem potwierdzającym jego ustanie lub unieważnienie, albo dokumentu potwierdzającego stwierdzenie nieistnienia małżeństwa, jeżeli na podstawie pozostałych składanych dokumentów nie można ustalić danych niezbędnych do sporządzenia aktu małżeństwa,
3) dokumentu stwierdzający, że zgodnie z właściwym prawem może zawrzeć małżeństwo, chyba że na podstawie przepisów ustawy z dnia 4 lutego 2011 r. – Prawo prywatne międzynarodowe jego możność zawarcia małżeństwa jest oceniana na podstawie prawa polskiego.
W praktyce najwięcej problemów przysparza pozyskanie przez cudzoziemca dokumentu stwierdzającego, że zgodnie z właściwym prawem cudzoziemiec może zawrzeć małżeństwo, albowiem nie zawsze prawo ojczyste danego nupturienta (osoby pragnącej zawrzeć małżeństwo) przewiduje wydanie takiego dokumentu. Sytuacja jakkolwiek problematyczna, nie zamyka drogi do zawarcia związku małżeńskiego dla cudzoziemca, gdyż art. 79 § 2 ustawy z dnia 28 listopada 2014 roku Prawo o aktach stanu cywilnego przewiduje specjalny tryb postępowania sądowego dedykowanego takiej sytuacji, mianowicie sąd polski w postępowaniu nieprocesowym na wniosek cudzoziemca może go zwolnić od złożenia tego dokumentu. W postępowaniu o zwolnienie cudzoziemca od złożenia dokumentu sąd polski na podstawie właściwego prawa ustala, czy osoba ta może zawrzeć małżeństwo. Z wnioskiem do Sądu Rejonowego właściwego dla miejsca zamieszkania cudzoziemca na terenie Rzeczpospolitej Polskiej występuje w tym przypadku cudzoziemiec, a sprawa toczyć się będzie przy udziale osoby, z którą cudzoziemiec pragnie zawrzeć małżeństwo. W zainicjowanym wnioskiem podlegającym opłacie w wysokości 100 zł postępowaniu sąd będzie badał, czy występują w tym konkretnym przypadku przeszkody w pozyskaniu przez cudzoziemca dokumentu stwierdzającego, że zgodnie z właściwym prawem cudzoziemiec może zawrzeć małżeństwo. Zdaje się, że najłatwiejszą procedurą do przeprowadzenia będzie ta z udziałem obywateli Ukrainy, z uwagi na odnotowany w ostatnim czasie znaczny wzrost małżeństw zawieranych przez obywateli Polski z obywatelami Ukrainy. Przykładowo prawo ukraińskie nie przewiduje wystawienia dokumentu stwierdzającego, że zgodnie z właściwym prawem obywatel Ukrainy może zawrzeć małżeństwo, co wynika z braku informacji ukraińskich urzędów stanu cywilnego o wszystkich zawartych przez obywateli Ukrainy małżeństwach, albowiem akt poświadczający zawarcie małżeństwa obywatele Ukrainy muszą rejestrować we własnym zakresie. W każdym jednak przypadku zasadnym dla celów dowodowych przed sądem polskim będzie wpierw wystąpienie przez wnioskodawcę-cudzoziemca do właściwego konsulatu/ambasady na terenie Rzeczpospolitej Polskiej z zapytaniem na piśmie, czy jego prawo ojczyste przewiduje wydanie takiego dokumentu. Wówczas pozyskana tą drogą informacją stanowić będzie dla sądu polskiego dowód. Można przypuszczać, że z czasem w przypadku małżeństw zawieranych z obywatelami Ukrainy fakt braku przewidywania przez prawo ukraińskie do wydania takiego dokumentu stanie się dla sądów polskich faktem powszechnie znanym, niewymagającym już zaświadczenia z konsulatu/ ambasady Ukrainy na terenie RP, co jest właśnie związane z okolicznością powszechności zawierania małżeństw obywateli Ukrainy z obywatelami Polski, zwłaszcza po wybuchu wojny w Ukrainie. Kluczowym dla postępowania w sprawie o zwolnienie cudzoziemca od obowiązku złożenia dokumentu, które przewiduje art. 562 kodeksu postępowania cywilnego, jest, że orzeczenie sądu w tym przedmiocie w sentencji zawiera nazwę dokumentu, którego dotyczy zwolnienie. Dla ułatwienia przeprowadzenia procedury obie zainteresowane strony, a więc wnioskodawca i uczestnik mogą ustanowić tego samego pełnomocnika w osobie adwokata albo radcy prawnego, albowiem możliwym jest ich wspólna reprezentacja, a to z uwagi na brak konfliktu interesów. Kancelaria Adwokata Piotra Bańczyka świadczy pomoc prawną obywatelom Rzeczpospolitej Polskiej pragnącym zawrzeć związek małżeński z cudzoziemcem.
Sporządził adwokat Marcin Honorat Kotowski
