Czy zgoda autora jest zawsze wymagana by możliwe było legalne korzystanie z jego utworu? A może zamiast zgody wystarczy, że nasze działania mają charakter niekomercyjny? Odpowiedź na te pytania jak zwykle brzmi: „To zależy!”
Instytucją, która pozwala nam na legalne korzystanie z chronionego prawem autorskim utworu bez zgody jego autora, o ile spełnione są konkretne przesłanki, jest dozwolony użytek regulowany przepisami ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Wyróżnić możemy dozwolony użytek osobisty oraz dozwolony użytek publiczny.
Dozwolony użytek osobisty:
Zgodnie z art. 23 ustawy o prawach autorskich i prawach pokrewnych (u.p.a.p.p.) instytucja dozwolonego użytku osobistego pozwala osobom fizycznym na wykorzystywanie cudzych utworów w sposób wyłącznie bezpłatny (niekomercyjny) i wyłącznie do celów osobistych. To może być na przykład:
- Oglądanie filmów w gronie rodziny lub przyjaciół (niepublicznie);
- Wspólne słuchanie muzyki;
- Kserowanie stron podręcznika w celu nauki;
- Tworzenia kopii utworów (np. filmu, książki, muzyki) na użytek prywatny – np. nagranie filmu z TV, skopiowanie płyty CD;
⚠️ W każdym przypadku nie wolno nam nawet za darmo udostępniać i rozpowszechniać publicznie stworzonych przez nas kopii.
⚠️ Oprogramowania komputerowe (w tym gry) są objęte surowszą regulacją co do możliwości ich powielania.
Dozwolony użytek publiczny:
Umożliwia korzystanie z utworów chronionych prawem autorskim w sposób publiczny bez pytania ich autora o zgodę. Celem wykorzystania utworu w ramach dozwolonego użytku publicznego musi być jednak ochrona interesu publicznego – np. realizacja prawa do informacji, edukacji czy wolności wypowiedzi.
Dozwolony użytek publiczny pozwala na przykład na publiczne:
- Cytowanie dzieł innych autorów – na zasadach prawa cytatu (art. 29 u.p.a.p.p.);
- Rozpowszechnianie krótkich informacji prasowych;
- Tworzenie i rozpowszechnianie parodii, pamfletów czy karykatur;
- Używanie cudzych materiałów w prezentacjach do celów dydaktycznych;
Mówiąc o satyrycznym charakterze utworu pamiętać należy, że nie każda „śmieszna przeróbka” będzie automatycznie parodią w rozumieniu prawa. Ważne są cel (krytyka, parodia) oraz forma (niekomercyjna, oryginalna, zawierająca wyraźne nawiązanie do przerabianego utworu).
Granice dozwolonego użytku:
Choć dozwolony użytek daje spore możliwości, istnieją granice jego stosowania. Przykładowo:
- Nie wolno modyfikować wykorzystywanych dzieł i przypisywać sobie ich autorstwa;
- Nie wolno odtwarzać publicznie (np. w barze) muzyki/filmu bez wymaganej licencji;
- Nie można rozpowszechniać prywatnych kopii utworów – nawet bezpłatnie;
- Parodia, satyra, karykatura czy cytat muszą mieścić się w granicach ich celu, a ponadto cytaty nie mogą dominować nad oryginalną treścią naszego utworu.
Uzyskaj pomoc!
Korzystanie z cudzych materiałów musi być zatem ostrożne. Jeśli przekroczysz granice dozwolonego użytku, wykorzystując utwór bez wymaganej zgody lub uzyskania licencji od jego autora, naruszysz prawo autorskie. Takie naruszenie może skończyć się sprawą w sądzie.
Szczególnie w internecie wiele osób często przekracza granice dozwolonego użytku w sposób zupełnie nieświadomy. Brak świadomości nie zwalnia jednak z odpowiedzialności. Jeśli otrzymałeś pismo wzywające do zapłaty lub grożące pozwem, warto zwrócić się w tej sprawie po profesjonalną pomoc prawną. A może jesteś twórcą, którego utwór został wykorzystany w sposób bezprawny?
Zajmiemy się twoją sprawą! Nasza kancelaria dysponuje bogatym doświadczeniem związanym z rozwiązywaniem spraw z zakresu prawa autorskiego. Dokładnie przeanalizujemy sprawę i sprawdzimy:
- czy rzeczywiście doszło do naruszenia prawa autorskiego i jakie przysługują Ci roszczenia?
- czy dane działanie mieściło się w granicach dozwolonego użytku (np. prawa cytatu)?
- czy roszczenia drugiej strony są zasadne i zgodne z prawem?
autor: Beniamin Golka
zatwierdził: Adwokat Piotr Bańczyk
