🔹 Zwolnienie od kosztów sądowych – co to jest i jak je uzyskać?
Postępowanie sądowe wiąże się z różnymi kosztami – np. opłatą od pozwu, opłatami kancelaryjnymi czy kosztami opinii biegłych. W niektórych sytuacjach osoba biorąca udział w sprawie może być zwolniona z obowiązku płacenia tych kosztów – w całości lub częściowo. Wymaga to jednak spełnienia określonych warunków.
Kto może starać się o zwolnienie?
Osoba fizyczna:
Możesz ubiegać się o zwolnienie, jeżeli:
- nie jesteś w stanie zapłacić kosztów sądowych, nie narażając siebie lub swojej rodziny na trudności w codziennym utrzymaniu.
Do wniosku należy dołączyć specjalny formularz z informacjami o:
- uzyskiwanych dochodach,
- posiadanym majątku (np. nieruchomości, samochody, oszczędności),
- liczbie osób na utrzymaniu,
- miesięcznych wydatkach (np. rachunki, kredyty, alimenty).
Formularz jest dostępny w internecie – na stronie internetowej Ministerstwa Sprawiedliwości, można go również uzyskać w sądzie.
Osoba prawna i tzw. ułomna osoba prawna:
Zwolnienie może też uzyskać osoba prawna lub jednostka organizacyjna, która nie ma osobowości prawnej, ale ma zdolność prawną, jeśli wykaże, że nie ma środków na zapłatę opłat sądowych.
Spółka handlowa musi dodatkowo wykazać, że jej wspólnicy lub akcjonariusze nie mają dostatecznych środków na zwiększenie majątku spółki lub udzielenie spółce pożyczki.
📍 Gdzie i jak złożyć wniosek?
- Wniosek składa się do sądu, w którym sprawa się toczy lub ma się toczyć.
- Można to zrobić:
- na piśmie (np. dołączając do pozwu),
- lub ustnie na rozprawie (do protokołu).
- Jeśli mieszkasz daleko od tego sądu, możesz złożyć wniosek w sądzie rejonowym swojego miejsca zamieszkania.
⚖️ Co sąd bierze pod uwagę?
Przy ocenie kwestii zasadności zwolnienia od kosztów sądowych sąd bierze pod uwagę przede wszystkim:
- wysokość uzyskiwanych dochodów (praca, emerytura, zasiłki),
- posiadany majątek (mieszkanie, samochód, oszczędności),
- ilość osób na utrzymaniu,
- inne wydatki lub zobowiązania (np. kredyty, alimenty).
Sąd może:
- przyznać pełne zwolnienie od kosztów,
- przeyznać częściowe zwolnienie od kosztów, albo
- oddalić wniosek.
⚠️W przypadku oddalenia wniosku, można w terminie 7 dni od dnia doręczenia stronie postanowienia złożyć zażalenie na to postanowienie sądu. Oddalenie zażalenia strona traktować musi jako ostateczne niewyrażenie zgody na zwolnienie jej od kosztów postępowania, a co za tym idzie – konieczność uiszczenia odpowiedniej opłaty.
Na uiszczenie opłaty strona ma 7 dni od dnia doręczenia postanowienia oddalającego zażalenie, a jeżeli nie składała zażalenia – 7 dni od dnia doręczenia postanowienia oddalającego wniosek o zwolnienie od kosztów. Tryb ten ma kluczowe znaczenie w przypadku wnoszenia powództwa, ponieważ sąd zwróci pozew w przypadku nieuiszczenia w terminie opłaty.
⚠️ Uwaga – sąd może weryfikować prawdiwość oświadczenia!
Zgodnie z przepisami (art. 109 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych), jeśli sąd ma wątpliwości co do informacji zawartych w oświadczeniu może:
- zarządzić stosowne dochodzenie i zobowiązać stronę do złożenia odpowiednich wyjaśnień, uzupełnienia złożonych wyjaśnień albo przedstawienia środków dowodowych dokumentujących sytuację rodzinną, majątkową, źródła dochodów i utrzymania.
🔁 Cofnięcie zwolnienia i jego skutki
Jeśli okaże się, że zwolnienie zostało przyznane na podstawie nieprawdziwych okoliczności – sąd może:
- cofnąć zwolnienie,
- nakazać zwrot kosztów sądowych,
- a nawet nałożyć grzywnę w wysokości 1000 zł (w przypadku świadomego podania nieprawdziwych okoliczności)
Jeśli sytuacja majątkowa strony ulegnie poprawie, sąd może cofnąć zwolnienie częściowo i nakazać uiszczenie części kosztów.
📘 Sprawy wieczystoksięgowe – ważna uwaga:
Jeśli chcesz ubiegać się o zwolnienie od kosztów sądowych przy wpisie do księgi wieczystej:
- musisz to zrobić zanim złożysz wniosek o wpis,
- a jeśli wpis ma się znaleźć w akcie notarialnym – przed podpisaniem tego aktu.
Podsumowując, instytucja zwolnienia od kosztów sądowych ma na celu zapewnienie realnego dostępu do wymiaru sprawiedliwości każdemu – niezależnie od sytuacji materialnej. Dzięki niej osoby fizyczne i prawne, które nie są w stanie ponieść kosztów procesu mogą ubiegać się o częściowe lub całkowite ich zniesienie. Warunkiem uzyskania zwolnienia jest złożenie odpowiedniego wniosku wraz z oświadczeniem o stanie majątkowym. Sąd indywidualnie ocenia sytuację finansową każdego wnioskodawcy, a następnie wydaje odpowiednie postanowienie.
autor: Beniamin Golka
zatwierdził: Adwokat Piotr Bańczyk
