Wydanie przez sąd pomyślnego dla nas wyroku, to zazwyczaj nie koniec sprawy. Trzeba bowiem uzyskać jeszcze zasądzoną należność od strony, która przegrała proces. Zgodnie z obowiązującymi przepisami sam wyrok kończący postępowanie cywilne jest tytułem egzekucyjnym, ale nie jest jeszcze tytułem wykonawczym (art. 777 k.p.c.). Żeby egzekucja na podstawie wyroku była możliwa musi zostać on opatrzony klauzulą wykonalności (art. 776 k.p.c.).
Definicja i istota
Rygor natychmiastowej wykonalności, to instytucja regulowana przepisami Kodeksu postępowania cywilnego (art. 333–338 k.p.c.), która umożliwia wierzycielowi natychmiastowe wykonanie orzeczenia sądowego jeszcze przed jego uprawomocnieniem się. Standardowo bowiem, tytuł egzekucyjny (w tym przypadku wyrok) może zostać opatrzony klauzulą wykonalności dopiero po uprawomocnieniu. W praktyce, dla wierzyciela oznacza to kilka tygodni oczekiwania na upływ przewidzianych prawem terminów do zaskarżenia wyroku, a dodatkowo – w przypadku wniesienia apelacji od wyroku przez drugą stronę – uniemożliwia to wykonanie wyroku całkowicie. Rygor natychmiastowej wykonalności powoduje, że wierzyciel już w chwili otrzymania wyroku może zawnioskować o nadanie mu klauzuli wykonalności, a następnie, będąc już w posiadaniu tytułu wykonawczego wystąpić do komornika z wnioskiem o wszczęcie egzekucji.
Przesłanki nadania rygoru
Kodeks postępowania cywilnego przewiduje dwie główne grupy przypadków, w których wyrokowi nadawany jest rygor natychmiastowej wykonalności. Zgodnie z art. 333 § 1 k.p.c. jest on nadawany z urzędu, gdy sąd:
- zasądza roszczenie uznane przez pozwanego;
- zasądza alimenty – co do rat płatnych po dniu wytoczenia powództwa, a co do rat płatnych przed wniesieniem powództwa za okres nie dłuższy niż za trzy miesiące;
- wydaje wyrok zaoczny uwzględniający powództwo;
- zasądza na rzecz pracownika wynagrodzenie za pracę lub odszkodowanie za niezgodne z prawem rozwiązanie stosunku pracy – do wysokości jednomiesięcznego wynagrodzenia;
- sąd nakazuje wydanie dziecka.
Natomiast fakultatywnie sąd nadaje rygor natychmiastowej wykonalności na podstawie art. 333 § 2 i 3 k.p.c. jeżeli:
- uzna to za uzasadnione okolicznościami sprawy, a w szczególności gdy zwłoka w wykonaniu wyroku mogłaby narazić powoda na znaczne szkody lub gdy roszczenie jest oczywiście zasadne.
- zasądza należność z weksla, czeku, dokumentu urzędowego lub dokumentu prywatnego, którego prawdziwość nie została zaprzeczona, oraz jeżeli uwzględnia powództwo o naruszenie posiadania.
- uzna, że opóźnienie uniemożliwi lub znacznie utrudni wykonanie wyroku albo narazi powoda na szkodę (najczęściej w sprawach gospodarczych)
Ograniczenia rygoru natychmiastowej wykonalności
W niektórych przypadkach sąd może uzależnić nadanie rygoru natychmiastowej wykonalności od złożenia przez powoda odpowiedniego zabezpieczenia (art. 333 § 3 k.p.c.);
Może również zdarzyć się tak, że rygor natychmiastowej wykonalności nie zostanie nadany w ogóle (art. 355 § 1 i 2 k.p.c.). Dotyczy to sytuacji, w której na skutek wykonania wyroku mogłaby wyniknąć dla pozwanego niepowetowana szkoda. Ustawodawca zapewnia tym samym minimum ochrony interesów pozwanego. Wyjątkiem od powyższych zasad (zarówno dotyczących żądania zabezpieczenia jak i zakazu nadawania rygoru) są wyroki zasądzające alimenty, w których sąd nadaje rygor natychmiastowej wykonalności z urzędu. Natychmiastowa wykonalność nie będzie również orzeczona nawet za zabezpieczeniem w sprawach przeciwko Skarbowi Państwa.
Co w przypadku uchylenia lub zmiany orzeczenia z rygorem?
Uchylenie lub zmiana orzeczenia sprawiają, że wszelkie zmiany zaistniałe w wyniku jego wykonania okazują się pozbawione uzasadnienia. Dotyczy to także rygoru natychmiastowej wykonalności i związanych z nim skutków. Jeżeli w wyniku zastosowania rygoru pozwany spełnił świadczenie lub zostało ono od niego wyegzekwowane, może on – w następstwie uchylenia lub zmiany wyroku – domagać się zwrotu spełnionego bądź wyegzekwowanego świadczenia lub też przywrócenia stanu poprzedniego.
Podsumowanie
Rygor natychmiastowej wykonalności, mimo ograniczeń, z którymi może być nakładany, stanowi instytucję, która odgrywa kluczową rolę, szczególne w sprawach alimentacyjnych i pracowniczych. Zapewnia on skuteczną ochronę interesów uprawnionego w sytuacjach, gdy wymagana jest szybkie wykonanie wyroku.
autor: Beniamin Golka
zatwierdził: mecenas Piotr Bańczyk
