Zarówno w życiu prywatnym jak i w ramach prowadzenia działalności gospodarczej nierzadko zdarza się sytuacja, gdy dwa podmioty są wobec siebie jednocześnie wierzycielami i dłużnikami. Przykładowo obie strony wystawiają sobie faktury i czekają na zapłatę. W takich sytuacjach wygodnym narzędziem prawnym, które pozwala na uproszczenie rozliczeń, jest instytucja potrącenia.
Potrącenie uregulowane zostało w art. 498 Kodeksu cywilnego.
Jak działa potrącenie?
Potrącenie to nic innego jak umorzenie wzajemnie wymagalnych wierzytelności.
Na skutek potrącenia obie wierzytelności umarzają się nawzajem do wysokości wierzytelności niższej. Wierzyciel, któremu przysługuje wierzytelność o wartości wyższej, zachowuje więc częściowo swą wierzytelność, stanowiącą różnicę między jej wysokością a kwotą wierzytelności potrącanej.
Zgodnie z art. 499 k.c. potrącenie odbywa się poprzez złożenie drugiej stronie oświadczenia o potrąceniu – nie wymaga to zgody drugiej strony ani zachowania żadnej szczególnej formy. Pamiętać należy jednak, że aby oświadczenie o potrąceniu było skuteczne powinno ono, co do zasady, konkretyzować rodzaj i wysokość obu wierzytelności objętych potrąceniem.[1]
Przesłanki skutecznego potrącenia:
Aby potrącenie było skuteczne, muszą być spełnione następujące warunki:
- Każda z wierzytelności objętych potrąceniem musi być wymagalna;
- Każda z wierzytelności objętych potrąceniem musi być również zaskarżalna;
- Przedmiotem obu wierzytelności muszą być pieniądze lub rzeczy tej samej jakości oznaczone tylko co do gatunku;
- Złożone zostało drugiej stronie oświadczenie o potrąceniu, w którym skonkretyzowano zakres obu wierzytelności przedstawionych do potrącenia;
Czy można potrącić wierzytelność sporną?
Zdarza się, że jedna ze stron kwestionuje istnienie lub wysokość wierzytelności stanowiącej element potrącenia. Sąd Najwyższy stoi jednak na stanowisku, że dopuszczalne jest obejmowanie zarzutem potrącenia także wierzytelności wątpliwych.[2]
Dlaczego warto skorzystać z pomocy prawnika?
Instytucja potrącenia może rodzić w praktyce różne problemy, zwłaszcza w przypadku wierzytelności, których skonkretyzowanie nie jest proste lub też gdy doszło do przedawnienia wierzytelności wymagalnej jednak w przeszłości. We wskazanych wyżej przypadkach dokonanie skutecznego potrącenia nie jest niemożliwe. Zgodnie z art. 498 § 2 k.c. złożone skutecznie oświadczenie o potrąceniu wywiera skutki prawne od chwili, kiedy potrącenie stało się w ogóle możliwe, a więc od daty, w której istniał tzw. stan potrącalności obu wierzytelności.[3] Taki stan rzeczy może jednak o wiele bardziej angażować dokonującego potrącenia pod kątem prawidłowego stosowania prawa. Błędnie złożone oświadczenie natomiast może okazać się nieskuteczne i nie wywołać zamierzonych skutków prawnych.
W związku z tym, w przypadku wystąpienia jakichkolwiek wątpliwości dotyczących instytucji potrącenia zachęcamy do kontaktu z naszą Kancelarią. Dysponujemy bogatym doświadczeniem w zakresie rozliczania wszelkich wierzytelności i skutecznego korzystania z instytucji potrącenia – zarówno w obrocie gospodarczym, jak i w sprawach prywatnych.
autor: Beniamin Golka
zatwierdził: adwokat Piotr Bańczyk
[1] Wyrok SN z dnia 8 grudnia 2011 roku, sygn. akt IV CSK 488/11
[2] Wyrok SN z dnia 21 czerwca 2012 roku, sygn. akt III CSK 317/11
[3] Wyrok SN z dnia 27 listopada 2003 roku, sygn. akt III CK 152/02
