Dokonanie nierównego podziału majątku umożliwia art. 43 § 2 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, z którego wynika, że na żądanie któregokolwiek z małżonków, może zostać ustalony nierówny podział majątku wspólnego pod warunkiem, że w danej sprawie występuje:
• znaczna dysproporcja w przyczynieniu się małżonków do powstania ich majątku wspólnego;
• ważne powody – usprawiedliwiające nierówny podział majątku.
Wskazać należy, iż obie przesłanki oznaczone w komentowanym przepisie muszą być spełnione łącznie, a zatem wystąpienie jednej z nich nie pozwala na stwierdzenie nierównych udziałów w majątku wspólnym.
Warto zaznaczyć, że przy ocenie stopnia faktycznego przyczynienia się do powstania majątku wspólnego sąd bierze pod uwagę wysiłek włożony w osobiste wychowanie dzieci i prowadzenie domu. Dlatego nie zawsze wyższe zarobki jednego z małżonków będą gwarantować wyższy stopień przyczynienia się do powstania majątku wspólnego.
Przez przyczynienie się do powstania majątku wspólnego rozumie się całokształt starań każdego z małżonków o założoną przez nich rodzinę i zaspakajanie jej potrzeb, czyli nie tylko wysokość zarobków czy innych dochodów osiąganych przez każdego z nich, lecz także, jaki użytek czynią oni z tych dochodów, czy gospodarują nimi należycie i nie trwonią ich. O stopniu przyczyniania się każdego z małżonków świadczą nie tylko osiągnięcia czysto ekonomiczne (zob. postanowienie Sądu Najwyższego z 20 lipca 2020 r., IV CSK 136/19, niepubl.).
Nieco trudniejsze wydaje się być ustalenie czym są „ważne powody”, o których pisze ustawodawca w art. 43 § 2 KRiO. Według Sądu Najwyższego za ważne powody należy uznać wszelkie okoliczności, wskazujące na to, że ustalenie równych udziałów będzie niesłuszne ze względów moralnych i etycznych. Konkretnie do ważnych powodów możemy zaliczyć np.:
• przewlekłą bierność zawodową jednego z małżonków;
• rażącą rozrzutność jednego z małżonków;
• trwonienie majątku (hazard, alkoholizm, narkotyki);
• długoletnią separację.
Przez ważne powody w orzecznictwie rozumie się takie okoliczności, które oceniane z punktu widzenia zasad współżycia społecznego sprzeciwiają się przyznaniu jednemu z małżonków korzyści z tej części majątku wspólnego, do powstania której ten małżonek się nie przyczynił. Przy ocenie istnienia ważnych powodów należy zatem mieć na względzie całokształt postępowania małżonków w czasie trwania wspólności majątkowej w zakresie wykonywania ciążących na nich obowiązków względem rodziny, którą przez swój związek założyli (zob. postanowienie Sądu Najwyższego z 19 grudnia 2012 r., II CSK 259/12, OSNC 2013, nr 7-8, poz. 92).
Dodatkowo sąd, ustalając nierówny podział majątku, powinien działać na korzyść małżonka, który nie ponosi winy za trwały i zupełny rozkład pożycia małżeńskiego.
Jeżeli w postępowaniu o podział majątku wspólnego zgłoszono wniosek o ustalenie nierównych udziałów w majątku wspólnym, sąd bada dwie przesłanki. Po pierwsze sąd musi przesądzić, czy istnieją tzw. ważne powody do ustalenia nierównych udziałów. Jeżeli tak, sąd przesądza również czy małżonkowie w różnym stopniu przyczynili się do powstania tego majątku. Orzecznictwo nie jest jednolite w tych zagadnieniach. Stopień przyczynienia się określa się w doktrynie jako całokształt starań o rodzinę i zaspokajanie jej potrzeb. Przyczynienie się może nastąpić zarówno w wyniku działalności zarobkowej, podjęcia się wychowania dzieci jak i w związku z darowizną otrzymaną od rodziców jednego z małżonków do majątku wspólnego.
Autor: Kinga Rutkowska
