Home / Artykuły / Znaczenie orzeczenia Sądu Najwyższego Stanów Zjednoczonych Ameryki z 24 lutego 1803 roku w sprawie Marbury v. Madison sygnatura sprawy 5 US 137 (1803)

---

Znaczenie orzeczenia Sądu Najwyższego Stanów Zjednoczonych Ameryki z 24 lutego 1803 roku w sprawie Marbury v. Madison sygnatura sprawy 5 US 137 (1803)

---

         Orzeczenie w sprawie Marbury v. Madison poprzez stwierdzenie nieważności ustawy federalnej w następstwie ustalenia jej niezgodności z Konstytucją USA otworzyło drogę do badania przez sądy zgodności ustaw federalnych z Konstytucją[1]  przy uwzględnieniu uprzednio przyjętej przez sądy w praktyce sądowej oceny zgodności ustaw zwłaszcza stanowych oraz części aktów władzy wykonawczej z prawem hierarchicznie wyższego rzędu, zwłaszcza z Konstytucją (judicial review). Orzeczenie potwierdziło autonomiczność względem władzy wykonawczej sądownictwa w ramach trójpodziału władz i stanowiło o otwarciu drogi do supremacji Sądu Najwyższego w ramach praktyki judicial review oraz potwierdziło normatywny i orzeczniczy charakter Konstytucji USA. Orzeczenie w sprawie Marbury v. Madison stanowi przejaw uprzednio podejmowanych prób stosowania konstytucji przez sądy w sposób dyskontujący doświadczenia okresu kolonialnego oraz praktykę sądów po uzyskaniu niepodległości przez Stany Zjednoczone Ameryki[2]. Odzwierciedlając przyjętą choć niejednolicie rozumianą w praktyce dopuszczalność sądowej kontroli zgodności prawa z Konstytucją, czy też generalnie prawnej oceny aktów normatywnych względem siebie poprzez pryzmat hierarchii źródeł prawa orzeczenie w sprawie Marbury v. Madison ze skutkami znacznie później przyjętymi w praktyce stanowi o donioślej roli Sądu Najwyższego jako strażnika Konstytucji mającego legitymację do uchylania ze skutkami na przyszłość aktów normatywnych w tym ustaw Kongresu i stanowi symbol i punkt odniesienia kompetencji sądów do badania zgodności ustaw z Konstytucją. Przedmiotem oceny orzeczenia w sprawie Marbury v. Madison, choć nie po raz pierwszy lecz w głośnej sprawie, ważąc jej polityczny kontekst była ustawa Kongresu nie tylko pod kątem zgodności z Konstytucją ale w zakresie konsekwencji uznania niezgodności ustawy z Konstytucją dotyczących uznania nieważności aktu normatywnego sprzecznego z ustawą zasadniczą. Doniosłość wyroku w sprawie Marbury v. Madison polega na podkreśleniu fundamentalnego znaczenia i nadrzędności Konstytucji jako prawa stosowanego bezpośrednio a nie jedynie stanowiącego przejaw manifestu narodu powołującego państwo w ramach umowy społecznej[3]. Uprawnienie sądów w Stanach Zjednoczonych do badania zgodności prawa z konstytucja USA określane jako judicial review, którego symbolem jest orzeczenie w sprawie Marbury v. Madison obejmuje pozycjonowanie Sądu Najwyższego jako najważniejszego arbitra rozstrzygającego ostatecznie o konstytucyjności prawa i działań władzy publicznej poza sprawami politycznymi, a także obejmuje uprawnienie do ustalania treści Konstytucji USA w sposób wiążący inne organy państwa.

       Judicial review nie stanowi normy konstytucyjnej wprost wywodzonej z Konstytucji, gdyż Konstytucja USA nie przyznaje wprost ani Sądowi Najwyższemu ani innym sądom kompetencji do oceny konstytucyjności prawa i działań władzy publicznej i nie normuje kompetencji Sądu Najwyższego do rozstrzygania sporów konstytucyjnych i ustalania ostatecznej treści Konstytucji. Pomimo powyższego judicial review, którego przyczynkiem do rozwoju było orzeczenie w sprawie Marbury v. Madison jest uznawane dzisiaj za instytucję konstytucyjną co stanowi wynik wykładni norm Konstytucji USA przy uwzględnieniu historycznego kształtowania się porządku prawnego od XVII wieku w koloniach angielskich w Ameryce Północnej, a to w związku z systemem prawa angielskiego i praktyki sądów. Praktyka sądowej kontroli konstytucyjności prawa w USA wywodzi się z angielskiej myśli prawniczej a jej pierwowzorem była sprawa dr Bonhama[4]. Dr Bonham wygrał proces, ponieważ sąd zakwestionował akt parlamentu potwierdzający przywilej nadany przez Króla Henryka VIII do nakładania grzywny i stosowania kary pozbawienia wolności przez komisje zawodową (Collage of Physicians). Sąd uznał, że akt parlamentu naruszył zasadę iudex in propria causa wywodzącą się z prawa naturalnego.  W ocenie sądu zasady prawa naturalnego jako hierarchicznie wyższe powinny być uwzględnianie a każdy akt parlamentu winien być z nimi zgodny[5]. Sąd odmówił zastosowania ustawy sprzecznej z prawem naturalnym, ale nie stwierdził jej nieważności jak w sprawie Marbury v. Madison. Wyrok w sprawie dr Bonhama został orzeczony w 1608 roku w Londynie i stanowił przejaw praktyki, która została przeniesiona do kolonii angielskich w Ameryce Północnej, czego przykładem są orzeczenia w sprawach: Giddings v. Brown (1657), Paxton v. Gray (1761), Robin v. Hardaway (1772). Na powstanie judicial review, którego kamieniem milowym jest orzeczenie Sądu Najwyższego w sprawie Marbury v. Madison miała wpływ działalność Komitetu Sądowej Tajnej Rady (Judicial Committee of Privy Council) w koloniach Ameryki Północnej, który zatwierdzał prawo uchwalone przez legislatywy stanowe oraz badał zgodność prawa kolonialnego z kartami kolonii i prawem Anglii. Privy Council orzekł nieważność 600 aktów prawnych uchwalonych w koloniach angielskich w Ameryce Północnej pomimo tego, że Privy Council orzekał w Anglii[6]. Privy Council posługiwał się pojecie „nieważności” prawa, które było odnoszone do skutków tej oceny na przyszłość ex nunc, co stanowi o unieważnieniu aktu prawnego a nie o ustaleniu jego nieobowiązywania od chwili jego wejścia w życie, tj. ex tunc. Null and void oznaczał unieważnienie ze skutkiem na przyszłość[7].

        Po ogłoszeniu niepodległości Stanów Zjednoczonych Ameryki praktyka sądów kolonialnych i Privy Council w zakresie oceny zgodności prawa stanowionego z prawem wyższym była kontynuowana w orzecznictwie. Przykładem tej praktyki są wyroki w sprawach; Holmes v. Walton (1780), Commonwealth v. Caton (1782), Trevitt v. Weeden (1786), Bayard v. Singleton (1785), Rutgers v. Waddington (1784). Powołane orzecznictwo dotyczyło spraw zawisłych przed sądami stanowymi. Sądy w powołanych wyrokach odmówiły stosowania aktów normatywnych sprzecznych z hierarchicznie wyższymi aktami prawnymi. Ocenę zgodności stanowych aktów normatywnych sądy przeprowadziły poprzez porównanie ich treści z prawem fundamentalnym, przez które rozumiano konstytucje stanowe, Deklarację Niepodległości, zasady prawa natury oraz karty nadanie przez monarchę angielskiego. Kompetencje sądów do badania zgodności aktów prawnych z prawem fundamentalnym natomiast wywodzono z prawa naturalnego, z którego wyprowadzono zasadę naturalnej sprawiedliwości, ponieważ żaden akt prawny powyższej kompetencji sądów nie uzasadnił[8].

         Orzecznictwo sądów federalnych we wczesnym okresie od ogłoszenia niepodległości przez Stany Zjednoczone Ameryki w zakresie judicial review odnotowało przypadki, choć nieliczne uchylenia ustaw Kongresu lub ustaw stanowych. Sądy federalne w omawianym okresie nie stwierdzały jednak niekonstytucyjności ustawy Kongresu i nie forsowały koncepcji uchylania ustaw ze względu na ich niekonstytucyjność. W tym zakresie ważyć należy wyrok sądu federalnego z 1792 roku w sprawie Alexander Champion and Thomas Dickason v. Silas Casey, którym sąd unieważnił ustawę stanową tak jak wyrok sądu federalnego z 1795 roku w sprawie Van Horne’s Lessee v. Dorrance, w którym sąd Konstytucję kwalifikował w nadrzędnej pozycji w państwie także względem władzy parlamentu w zakresie wymogu zachowania zgodności aktów prawnych z konstytucją i wskazał na zadanie sądów, którym jest stanie na straży Konstytucji rozumianej jako źródło władzy legislatywy i jednocześnie jako źródło wyznaczające jej granice[9].

         W wyroku Sądu Najwyższego USA z 1798 roku w sprawie Calder v. Bull natomiast zgodność z prawem aktów normatywnych odniesiono do zagadnienia zakresu władzy sądów w sprawach konstytucyjnych. W szczególności przedmiotem rozważań uczyniono problem dopuszczalności oceny konstytucyjności ustaw poprzez odniesienie ich treści do pozakonstytucyjnych źródeł nienormatywnych jak prawo naturalne, tradycja i wartości społecznie akceptowane. Sąd przyjął koncepcję wąskiego modelu judicial review ograniczając ocenę niekonstytucyjności aktów normatywnych do sprzeczności z normą wprost wynikającą z Konstytucji, choć nie odmówił całkowicie możliwości odwołania się do pozakonstytucyjnych źródeł prawa w procesie judicial review[10].

         21 grudnia 1801 roku William Marbury wystąpił do sądu przeciwko urzędnikowi administracji prezydenckiej Sekretarzowi Stanu Jamesowi Madisonowi z żądaniem doręczenia aktu nominacji (writ of mandamus). Powód powołał się na Judiciary Act z 1789 roku, zgodnie z którym w sprawach o wydanie writ of mandamus przeciwko urzędnikowi federalnemu właściwy jest Sąd Najwyższy i  wystąpił do tego sądu wywodząc, że został mianowany przez Prezydenta Johna Adamsa za zgodą Senatu na podstawie ustawy Kongresu Circuit Courts Act na sędziego pokoju, ale nie został mu doręczony akt nominacji, ponieważ po objęciu urzędu Prezydenta USA przez Thomasa Jeffersona nowy Prezydent nakazał swojemu sekretarzowi Jamesowi Madisonowi wstrzymanie doręczenia aktu nominacji. Orzekając w sprawie Marbury v. Madison Sąd Najwyższy uznał, że Madison działał sprzecznie z prawem, ponieważ akt mianowania powinien być Marburemu doręczony i stwierdził, że nakaz sądowy jest jedynym środkiem czyniącym zadość szkodzie, ale nie zarządził doręczenia nakazu (writ of mandamus) uznając, że nie jest właściwy do wydania takiego postanowienia. Sąd uznał, że art. 13 Judiciary Act z 1789 roku określający jurysdykcję Sądu Najwyższego wychodzi poza zakres kognicji tego organu określonej w art. III Konstytucji USA. Zostało podniesione ponadto, że orzekanie w sprawie nakazu wydania aktu mianowania wnioskowane jest w ramach jurysdykcji pierwotnej sądu. Natomiast zgodnie z art. III Konstytucji Sąd Najwyższy jest właściwy do wydania nakazu doręczenia aktu mianowania jedynie w postępowaniu odwoławczym. Sąd zatem ustalił, że Kongres przyznał Sądowi Najwyższemu w ustawie kompetencję sprzeczną z Konstytucją USA[11].

         Sąd odwołał się uzasadniając wyrok do praktyki null and void, polegającej na badaniu aktów normatywnych ciał przedstawicielskich z aktami hierarchicznie wyższego rzędu. Orzekając w sprawie Marbury v. Madison sędzia John Marshall zauważył, że instytucja judicial review nie została unormowana wprost w Konstytucji co nie jest przeszkodą do wywiedzenia jej obowiązywania jako narzędzia sądowej kontroli konstytucyjności ustaw z kilku źródeł w sumie stanowiących fundamentalną zasadę konstytucyjną. Orzeczenie w sprawie Marbury v. Madison w związku z powyższym stało się z czasem podstawą uzasadniania legitymacji sądów do oceny zgodności aktów normatywnych z Konstytucją, w tym orzekania o ich nieważności. Wśród źródeł uzasadniających według sędziego Marshalla obowiązywanie instytucji judicial review w zakresie wyżej wskazanym została powołana także sama Konstytucja w rozumieniu prawa najwyższego nie podlegającego zmianie w zwykłej procedurze ustawodawczej. Zasada nadrzędności Konstytucji została wyrażona w jej art. VI, według którego Konstytucja i wydane zgodnie z nią ustawy Stanów Zjednoczonych oraz wszystkie traktaty, które zostały lub zostaną w imieniu Stanów Zjednoczonych zawarte stanowią najwyższe prawo krajowe. Dalej sędzia Marshall wywiódł prawo i obowiązek sądów do wykładni norm prawnych i oceny ich stosowania w tym obowiązek rozstrzygania konfliktów poprzez wskazanie normy prawnej obowiązującej w konkretnej sprawie przy uwzględnieniu nadrzędności konstytucji. Jednocześnie sędzia Marshall odwołał się do doktryny ojców Konstytucji USA jako źródła ustalenia porządku prawnego, w tym zakresu sądowej kontroli zgodności ustaw z Konstytucją, ponieważ zdaniem sędziego Marshalla powstaniu Konstytucji towarzyszyła teoria judicial review i dlatego stanowi ona jej niezbywalną część[12]. Dalej zauważył ustalając źródła judicial review, że ustrój USA opiera się na podziale władzy a Kongres nie może zmienić w drodze ustawy kognicji Sądu Najwyższego ustanowionej przez ustrojodawcę. Z ustawy zasadniczej natomiast wynika umocowanie sadów do stosowania konstytucji. Konstytucja stanowi bowiem, że sędziowie przed objęciem urzędu składają przysięgę, w której zobowiązują się do jej wspierania. Czyniąc zadość temu obowiązkowi sędziowie mogą badać zgodność prawa z Konstytucją[13].

         Ocena orzeczenia SN w sprawie Marbury v. Madison w nauce prawa nie jest jednolita. Mieści się w przedziale od pełnej akceptowalności do zasadniczej krytyki[14]. W okresie od 1803 roku do 1865 roku Sąd Najwyższy orzekł o niekonstytucyjności tylko jednej ustawy federalnej, czyniąc to częściej wobec ustaw stanowych. W latach 1865-1895 Sąd Najwyższy stwierdził niekonstytucyjność 19 ustaw federalnych i 171 aktów stanowych. Co ważne, w żadnym z ogłoszonych wyroków Sąd Najwyższy nie odwołał się bezpośrednio do sprawy Marbury v. Madison. Bardziej interesującym w wyżej wskazanym okresie dla wymiaru sprawiedliwości było orzeczenie w sprawie Marbury v. Madison  w zakresie problematyki wydania nakazu (writ of mandamus) czy też oryginalnej kognicji sądu[15].

         Pierwszy raz orzeczenie Sądu Najwyższego w sprawie Marbury v. Madison jako precedensu dotyczącego sądowej kontroli ustaw Kongresu zostało uwzględnione w wyroku z 1887 roku w sprawie Mugler v. Kansas i  później w 1895 roku w sprawie Pollock v. Farmer’s Loan & Trust Co. potwierdzając kognicję sądów do badania zgodności ustaw z Konstytucją. Opinia społeczna nie akceptowała wywiedzionej kompetencji Sądu Najwyższego do orzekania o nieważności ustaw Kongresu w następstwie ich oceny niezgodności z Konstytucją. Orzeczenie w sprawie Marbury v. Madison coraz dobitniej z czasem stanowiło odniesienie poglądów w sporze o rolę sądownictwa w USA w zakresie kompetencji spornego zakresu judicial review w debacie publicznej. Coraz bardziej orzeczenie stawało się ikoną, symbolem a z czasem fundamentem kompetencji sądów w omawianym zakresie.

         Nauka prawa w XIX wieku nie dostrzegła istotności orzeczenia Marbury v. Madison, które było pomijane w rozważaniach judicial review. Uwaga doktryny na orzeczenie Marbury v. Madison została zwrócona dopiero w XX wieku. W XIX wieku kompetencja sądów do oceny zgodności prawa z prawem hierarchicznie wyższego rzędu w praktyce sądowej i w doktrynie była sprawą oczywistą, ale nie w związku z Konstytucją lecz w związku z prawem natury stosowanym przez sądy w ramach „królestwa” common law[16]. Orzeczenie SN w sprawie Marbury v. Madison nadało praktyce badania zgodności prawa z prawem hierarchicznie wyższego rzędu kontekst konstytucyjny i w tym przejawia się doniosłość tego orzeczenia. Orzeczenie Marbury v. Madison w konstytucji pozycjonuje prawo naturalne nie przesądzając jednocześnie o zakresie jej treści mając na względzie jej tekst oraz jego wykładnię, przy uwzględnieniu różnych wyników wykładni, w tym skutkujących rozszerzeniem jej zakresu. W doktrynie prawa konstytucyjnego wyróżnia się co najmniej dwa poglądy odnoszące się do znaczenia prawnego wyroku w sprawie Marbury v. Madison. Według pierwszego Sąd Najwyższy może odmówić zastosowania w toczącej się przed nim sprawie ustawy, która narusza zakres władzy sądowej. Tak rozumiana instytucja judicial review jest ograniczona przedmiotowo, ponieważ nie wychodzi poza normy kompetencyjne kognicji sądu. Drugi pogląd przyjmuje szeroki zakres tej kontroli obejmujący wszystkie przypadki legislacyjnych naruszeń konstytucji, z wyjątkiem tak zwanych spraw politycznych[17].

         W wyroku Sądu Najwyższego w sprawie Marbury v. Madison sędzia Marshall nie opowiedział się za szerokim zakresem sądowej kontroli prawa ponieważ w tej sprawie chodziło o jurysdykcję sądu. Orzeczenie przedmiotowe co więcej nie zawiera tezy o supremacji Sadu Najwyższego w sprawach konstytucyjnych, ale pomimo powyższego orzeczenie jest wykorzystywane jako precedens do szerokiego rozumienia judicial review jak i supremacji Sądu Najwyższego widzialnego jako strażnika Konstytucji.

         W sprawie Brown v. Board of Education Sąd Najwyższy w 1954 roku odwołał się do wyroku w sprawie Marbury v. Madison podkreślając nadrzędność konstytucji wśród źródeł prawa i wskazując kompetencję sądu do ustalania treści norm konstytucyjnych. Jednocześnie w tej sprawie Sąd Najwyższy wywiódł zasadę supremacji Sądu Najwyższego odwołując się do orzeczenia Marbury v. Madison wywodząc w wyroku w sprawie Brown v. Board of Education, nakazującym stopniowe zaniechanie segregacji rasowej związanie wszystkich organów władzy Stanów Zjednoczonych orzeczeniem sądu wydanym w tej sprawie.

         Bez względu na sporną ocenę źródeł prawa oraz trafności wnioskowania na ich podstawie o sądowej kontroli zgodności prawa z konstytucją i supremacji Sądu Najwyższego w praktyce wymiaru sprawiedliwości w USA orzeczenie Marbury v. Madison stanowi punkt odniesienia i symbol uzasadniający kompetencję sądów do stosowania konstytucji przy ocenie zgodności z nią prawa, z uwzględnieniem szerokiego rozumienia norm konstytucyjnych z wykorzystaniem naturalnej zdolności adaptacji konstytucji[18].

         Znaczenie i zakres orzeczenia Sądu Najwyższego w sprawie Marbury v. Madison wykracza znacznie poza przyjęte w orzeczeniu założenie co stanowi odzwierciedlenie potrzeby społecznej legitymacji sądów do oceny zgodności prawa z konstytucją bez ograniczania do zagadnienia kognicji sądów. Zgodność prawa z konstytucją i ochroną praw fundamentalny wywodzonych z praw naturalnych, których odzwierciedleniem są normy konstytucyjne jest zadaniem sądu według aktualnej praktyki sądowej w USA przy wykorzystaniu w tej praktyce zdolności adaptacyjnych norm konstytucyjnych realizowanej pod kontrola Sądu Najwyższego.

 

Przygotował Adwokat Piotr Bańczyk

Kancelaria Adwokacka w Katowicach

                                                                          

---

Popularne wpisy

Artykułów	Komentarzy	Odwiedzin
133	0	15041

Kancelaria Adwokacka
Adwokat Piotr Bańczyk
ul. Dyrekcyjna 10/2
40-013 Katowice

Kancelaria jest czynna od poniedziałku do piątku w godzinach od 9:00 do 17:00
tel/fax (032) 255-17-83
tel (032) 209-09-71

mail: adwokat@kancelaria-banczyk.com.pl www.piotrbanczyk.pl

START LogowanieRejestracjaRegulaminAdwokat Katowice