Skutki zaspokojenia roszczenia w toku procesu

    Adwokat Piotr Bańczyk stwierdza że skutki zaspokojenia w toku procesu roszczenia dochodzonego w powództwie nie zostały w sposób bezpośredni rozstrzygnięte w kodeksie postępowania cywilnego przez ustawodawcę i z tego powodu strony mają problem z podjęciem właściwych czynności procesowych po takim zdarzeniu.

    W braku szczegółowego ustawowego unormowania opisanej sytuacji, wskazane zagadnienie uległo wyjaśnieniu w praktyce sądowej i piśmiennictwie prawniczym, przy wykorzystaniu zasad i procesowych instytucji o charakterze ogólnym. Pewna niedogodność w rozumieniu jednolicie przyjętych i utrwalonych w judykaturze sposobów rozwiązania tego zagadnienia wynika z braku specjalnej aparatury pojęciowej odnoszącej się do tego przypadku i posługiwania się przez sąd i strony nazwami czynności procesowych, które nie są dostosowane do jego specyfiki. Jednak już w orzeczeniu z dnia 21 lipca 1951 r. C. 593/51 Sąd Najwyższy wyjaśnił, że "cofnięcie pozwu z powodu zaspokojenia roszczenia nie jest cofnięciem pozwu w znaczeniu techniczno-prawnym", o którym mowa w art. 203 k.p.c. Regulacja ta nie dotyczy sytuacji cofnięcia pozwu w wyniku faktycznego zaspokojenia roszczenia powoda, jest ona zupełnie oderwana od tego zdarzenia. Artykuł ten opisuje dwa warianty. Pierwszy polega na samym cofnięciu pozwu bez zrzeczenia się roszczenia i może być ono dokonane przed rozpoczęciem rozprawy lub za zgoda pozwanego, co daje ponowną możliwość wszczęcia powództwa pomiędzy tymi samymi stronami o ten sam spór. Drugi natomiast wariant cofnięcia pozwu wraz z jednoczesnym zrzeczenia się roszczenia nie wymagana nigdy zgody pozwanego, a jego wniesienie jest możliwe aż do wydania wyroku przez sąd trzeciej instancji (Sąd Najwyższy) i nie pozwala ona na ponowne wytoczenie w tej samej sprawie powództwa pomiędzy tymi samymi stronami.

    Rozstrzygnięcie kwestii o kosztach przy tych podstawowych wariantach jest również uregulowane odmiennie niż w przypadku cofnięcia pozwu w wyniku zaspokojenia roszczenia. Zgodnie bowiem z art. 203 § 2 i § 3 k.p.c. na żądanie pozwanego, wyrażone we wniosku o zwrot kosztów procesu powód zwraca mu koszty procesu, a jeżeli cofnięcie nastąpiło poza rozprawą, przewodniczący odwołuje wyznaczoną rozprawę i o cofnięciu zawiadamia pozwanego, który może w terminie dwutygodniowym złożyć sądowi wniosek o przyznanie kosztów.  Zasadą zatem jest że pozwany ma prawo otrzymać od powoda zwrot kosztów poniesionych za pomoc prawną a dotyczącą okresu od uzyskania wiedzy o toczącym się przeciwko niemu sporowi sądowemu do chwili otrzymania informacji o cofnięciu pozwu przez powoda. Od tej zasady istnieje wyjątek i dotyczy on rozwiązania opartego na art. 102 k.p.c. Zgodnie z tym przepisem, sąd może w wypadkach szczególnie uzasadnionych zasądzić od strony przegrywającej w tym wypadku powoda, który cofnął pozew tylko część kosztów albo nie obciążać go w ogóle kosztami w sytuacji, gdy stosowaniu zasady odpowiedzialności za wynik sporu sprzeciwiają się względy słuszności.

    Oświadczenie powoda należy rozumieć jako oznajmienie o zaspokojeniu roszczenia, co czyni zbędnym w rozumieniu art. 355 k.p.c. wydanie orzeczenia co do dochodzonego roszczenia. Ponieważ brak jest wyraźnego przepisu ustawy, który określałby jak należy orzec w takim przypadku o kosztach sporu, należy tu zastosować analogicznie art. 98 § 1 i 101 k.p.c. Pozwanemu zatem należałyby się koszty procesu wtedy tylko, jeśliby nie dał powodu do wytoczenia procesu. Kolejno uległo wyjaśnieniu w orzeczeniu Sądu Najwyższego z dnia 8/15 marca 1955 r. II CR 1449/54, że "jeżeli sąd dojdzie do wniosku, że powództwo jest zasadne i powód słusznie zaliczył otrzymane świadczenie na swoje zaspokojenie, to ponieważ tym samym jego roszczenie wygasło, niepodtrzymanie żądania jest usprawiedliwione, gdyż podtrzymując w dalszym ciągu swój wniosek powód musiałby ulec ze swym żądaniem".

    Sąd Najwyższy wskazał wreszcie w orzeczeniu z dnia 22 kwietnia 1959 r. 4 CZ 37/59, że "pozwany, który w toku procesu zaspokoił roszczenie powoda... jest w rozumieniu przepisów o kosztach procesu stroną przegrywającą, jeżeli w następstwie tego zaspokojenia postępowanie ulega umorzeniu... zaś stroną wygrywającą... gdyby powódka podtrzymywała nadal żądanie zasądzenia kwoty, która jej już została zapłacona". Pogląd ten był wyrażany wielokrotnie w różnych orzeczeniach i został powszechnie zaakceptowany w nauce prawa.

    Ograniczenie żądania jest zaś równoznaczne z częściowym cofnięciem powództwa. Skoro w omawianym zakresie, oświadczenie procesowe powoda nie jest ograniczeniem lub cofnięciem powództwa w rozumieniu art. 203 k.p.c., lecz pomimo identycznej nazwy co innego oznacza, to nie stosuje się do niego reguł procesowych wynikających z art. 203 k.p.c. Adwokat Piotr Bańczyk przyznaje również że i to zagadnienie nie zostało omówione w sposób czytelny w Kodeksie postępowania cywilnego. W każdym razie powinno być oczywiste, że wyrok oddalający powództwo oznacza przegraną powoda w rozumieniu art. 98 § 1 k.p.c., niezależnie od przyczyny oddalenia. Orzeczenie zaś, że sąd postępowanie umarza, nie tłumaczy samo przez się, która strona przegrała sprawę. Stąd przyjmuje się, że oceny tej dokonuje wówczas sąd przy badaniu przyczyny umorzenia. Niezależnie zatem od zapatrywania w kwestii sposobu wymaganego działania stron i sądu w przypadkach zaspokojenia zasadnie dochodzonego roszczenia, jedynie umorzenie postępowania umożliwia przyznanie zwrotu kosztów postępowania procesu, zaś przy oddaleniu powództwa byłoby to nielegalne i sprzeczne z art. 98 k.p.c.

     Resumując trzeba zatem wyraźnie wskazać, że powód nie może się zrzec roszczenia, które wygasło wskutek zapłaty, zaś dokonane cofnięcie pozwu znaczyło co innego, niż cofnięcie pozwu w rozumieniu art. 203 Kodeksu postępowania cywilnego, a ponadto, że sąd umorzył postępowanie w zakresie roszczenia o zapłatę ceny na podstawie art. 355 k.p.c., bowiem "wydanie wyroku stało się z innych przyczyn zbędne".

     W powyższych sytuacjach jeżeli prócz roszczenia głównego występuje żądanie odsetek, które nie zostało zaspokojone w wyniku zapłaty, to nadal pozostaje możliwość dalszego ich dochodzenia w toku procesu.

Autor: aplikant adwokacki Paweł Dratwa

Sprawdził i zatwierdził:

Adwokat Piotr Bańczyk

Kancelaria Adwokacka
Adwokat Piotr Bańczyk
ul. Dyrekcyjna 10/2
40-013 Katowice

Kancelaria jest czynna od poniedziałku do piątku w godzinach od 9:00 do 17:00
tel/fax (032) 255-17-83
tel (032) 209-09-71

mail: adwokat@kancelaria-banczyk.com.pl www.piotrbanczyk.pl