Nabycie nieruchomości przez jednego z małżonków w tracie trwania wspólności ustawowej majątkowej małżeńskiej

         Adwokat Piotr Bańczyk informuje, że kryterium zaliczenia konkretnego prawa do majątku wspólnego jest nabycie tego prawa choćby przez jednego z małżonków w czasie trwania ustroju wspólności majątkowej małżeńskiej zgodnie z art. 31 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Wejście do majątku wspólnego następuje z mocy prawa i nie zależy od woli, a nawet świadomości, małżonka nabywającego określony składnik majątkowy. Dla nabycia danych składników do majątku wspólnego bez znaczenia jest to, czy nabycie nastąpiło zgodnie z prawem. Przedmioty majątkowe nabyte w czasie trwania wspólności ustawowej przez jednego z małżonków, uzyskane z przestępstwa, bowiem również wchodzą w skład majątku wspólnego. Nabycie akcji bądź udziałów przez jednego małżonka ze środków pochodzących z majątku wspólnego powoduje ich wejście w skład tego majątku, natomiast akcjonariuszem bądź wspólnikiem staje się tylko małżonek będący stroną czynności prowadzącej do ich nabycia.

         W sytuacji, gdy nieruchomość nabyta została w czasie trwania związku małżeńskiego, a małżonkowie pozostają we wspólności majątkowej, zasadą jest, że wchodzi ona do majątku wspólnego. Odstępstwa od tej zasady nie może uzasadniać jedynie okoliczność, że stroną umowy był tylko jeden z małżonków, a także okoliczność, że tylko jeden z małżonków ujawniony został w księdze wieczystej. Wyjątki wyliczone zostały, bowiem wyczerpująco w art. 33 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego.

         Powszechne jest stanowisko w doktrynie i judykaturze, że w systemie obowiązującego prawa rodzinnego, przyjmującego zasadę reżimu ustawowej wspólności majątkowej, można skonstruować domniemanie, według którego określone rzeczy w transakcji dokonywanej przez jednego tylko z małżonków zostały nabyte z majątku dorobkowego w interesie (na rzecz) ustawowej majątkowej wspólności małżeńskiej. Natomiast nabycie określonej rzeczy z majątku odrębnego małżonka musi wynikać wyraźnie nie tylko z oświadczenia współmałżonka, ale przede wszystkim z całokształtu okoliczności istotnych prawnie z punktu widzenia przepisów Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego.

         O przynależności do majątku wspólnego małżonków prawa własności budynku mieszkalnego wybudowanego przez spółdzielnię mieszkaniową w celu przeniesienia jego własności na członka oraz prawa do gruntu, na którym dom jest wzniesiony, decyduje data zawarcia umowy pomiędzy spółdzielnią i jej członkiem i fakt występowania wówczas ustawowej wspólności majątkowej małżeńskiej.

         Nieruchomość wchodzi w skład majątku wspólnego, także wtedy, gdy stroną umowy zawartej bez prawem przewidzianej formy o przeniesienie własności nieruchomości był jeden z małżonków, jeżeli w dacie wejścia w życie ustawy o uregulowaniu własności gospodarstw rolnych stosunki majątkowe pomiędzy małżonkami podlegały ustawowej wspólności majątkowej.

         Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 21 kwietnia 2004 r. III CK 475/02 zajął stanowisko, że kwestia zaliczenia do majątku wspólnego lub odrębnego małżonków nieruchomości nabytej na podstawie art. 1 ust. 1 ustawy z 1971 r. o uregulowaniu własności gospodarstw rolnych podlega ocenia na gruncie przepisów Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, tak więc każda nieruchomość rolna nabyta na podstawie przepisów ustawy z 1971 r. o uregulowaniu własności gospodarstw rolnych powinna być zaliczona do majątku wspólnego małżonków, gdy w dniu 4 listopada 1971 r. istniała między nimi wspólność ustawowa.

         Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 28 lutego 1978 r. III CZP 7/78 potwierdza, iż własność nieruchomości nabyta przez jednego z współmałżonków w drodze zasiedzenia wchodzi w skład majątkowej wspólności ustawowej wówczas, gdy bieg terminu zasiedzenia zakończył się w czasie trwania wspólności ustawowej. Nie ma znaczenia fakt, że tylko jeden z małżonków w konkretnej sytuacji nabył prawo własności przez zasiedzenie, jakkolwiek może stosownie do okoliczności nastąpić nabycie własności nieruchomości w ten sposób przez oboje małżonków łącznie, jako posiadaczy samoistnych. Ale w jednym i w drugim wypadku wchodzi w grę ten sam skutek w postaci objęcia nabytego przedmiotu majątkowego małżeńską wspólnością ustawową jako dorobku. To stwierdzenie należy także odnieść do kwestii związanych z momentem początku lub zakończenia biegu terminów przewidzianych w art. 172 Kodeksu cywilnego. W związku z tym można sformułować wniosek, że przedmiot majątkowy nabyty w drodze zasiedzenia w czasie istnienia małżeńskiej wspólności ustawowej stanowi majątek dorobkowy, bez względu na to, kiedy rozpoczął się bieg zasiedzenia, a więc - czy przed zawarciem związku małżeńskiego czy w czasie istnienia małżeńskiej wspólności ustawowej.

         Jeżeli zatem przesłanki z art. 172 Kodeksu cywilnego zostaną spełnione tylko po stronie jednego z małżonków, współmałżonek nie powinien być wymieniony w sentencji postanowienia. Wprawdzie według art. 609 § 1 Kodeksu postępowania cywilnego do zgłoszenia wniosku o stwierdzenie zasiedzenia własności uprawniony jest każdy zainteresowany, jednakże stwierdzenie zasiedzenia może nastąpić tylko na rzecz samoistnego posiadacza rzeczy. Przez sam fakt powstania lub istnienia małżeńskiej wspólności ustawowej współmałżonek nie staje się posiadaczem samoistnym z tej racji, że taki przymiot stwierdza się u drugiego małżonka. Jednakże stwierdzenie zasiedzenia własności po stronie jednego z małżonków nie wyłącza objęcia nabytego w ten sposób "przedmiotu majątkowego" małżonka wspólnością ustawową. Nie można bowiem utożsamiać samego sposobu stwierdzenia nabycia prawa (stwierdzenia zasiedzenia własności) ze skutkami prawnymi takiego nabycia w systemie małżeńskiej wspólności majątkowej.

         W postępowaniu o podział majątku objętego wspólnością ustawową sąd jest związany prawomocnym postanowieniem stwierdzającym nabycie własności nieruchomości przez zasiedzenie na rzecz jednego z małżonków wówczas, gdy współmałżonek był uczestnikiem postępowania o stwierdzenie nabycia własności nieruchomości przez zasiedzenie.

         O zaliczeniu nabywanego przedmiotu do majątku wspólnego lub odrębnego powinno następnie decydować porównanie wielkości środków użytych z każdego z tych majątków. W konsekwencji, nabyty przedmiot należy zaliczyć do tego z majątków, z którego pochodzi podstawowa część środków. Jeżeli środki z drugiego majątku są nieznaczne, stanowią nakład rozliczany zgodnie z art. 45 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, jeżeli natomiast wskazane kryterium nie może znaleźć zastosowania ze względu na brak daleko idącej różnicy między zaangażowanymi środkami, to - w braku odmiennej woli małżonków - nabyty przedmiot wchodzi do każdego z majątków w częściach ułamkowych proporcjonalnych do wysokości zaangażowanych środków. Takie zresztą stanowisko zostało przyjęte przez Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 10 kwietnia 2013 r., IV CSK 521/12.

         Według stanowiska Sądu Najwyższego w postanowieniu z dnia 2 marca 2012 r., II CSK 363/11, o zaliczeniu poszczególnych przedmiotów majątkowych do majątku wspólnego lub majątku osobistego (odrębnego) małżonków nie decydują złożone przez nich oświadczenia, że nabywany przedmiot wchodzi w skład określonej masy majątkowej, gdyż samo takie oświadczenie - w razie pozostawania małżonków w ustroju małżeńskiej wspólności ustawowej - nie może stanowczo wyłączać skutków wynikających z przepisów art. 31-34 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Przynależności konkretnego przedmiotu majątkowego do majątku wspólnego albo osobistego nie może zatem przesądzać ocena przez sąd przesłanek sposobu wyrażania woli osoby dokonującej czynności prawnej, ani przesłanek tłumaczenia oświadczeń woli oraz badania zgodnego zamiaru stron i celu umowy.

         Wpisanie nieruchomości w księdze wieczystej na nazwisko jednego z małżonków nie wyłącza tego, że jest ona objęta wspólnością i po ustaniu małżeństwa staje się współwłasnością po ½ udziału. W razie powstania niezgodności między stanem prawnym wynikającym z księgi wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym wskutek nabycia prawa własności nieruchomości przez jednego z małżonków i wpisania go jako wyłącznego właściciela tej nieruchomości do księgi wieczystej, drugi z małżonków może wytoczyć powództwo z art. 10 ustawy o księgach wieczystych i hipotece, podlegające rozpoznaniu w postępowaniu mającym charakter sporu o prawo własności. Stanowisko takie przedstawił również Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 21 lutego 2013 r., I CSK 586/12.

         Powyższe stanowisko wynika również i z tego, że w postępowaniu wieczystoksięgowym, którego przedmiotem jest wniosek współmałżonka o dokonanie wpisu prawa własności nieruchomości na podstawie aktu notarialnego, niedopuszczalne jest wpisanie w księdze wieczystej jako współwłaściciela na zasadach współwłasności ustawowej małżonka, który nie brał udziału w czynności prawnej nabycia nieruchomości. Potwierdza to także postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 14 grudnia 1984 r., III CRN 270/84.

         W czasie trwania wspólności majątkowej małżeńskiej, w razie sporu między małżonkami, co do przynależności określonego przedmiotu majątkowego do majątku wspólnego, dopuszczalne jest powództwo o ustalenie z art. 189 Kodeksu postępowania cywilnego, że przedmiot ten należy do tego majątku. Interes w żądaniu ustalenia należy rozumieć jako potrzebę prawną, wynikającą z sytuacji prawnej, w jakiej znajduje się powód. Jeżeli z prawa przedmiotowego nie wynika, że ma on potrzebę ustalenia, wyrok ustalający jest zbyteczny. Wydanie wyroku ustalającego ma sens wtedy, gdy powstała sytuacja grożąca naruszeniem stosunku prawnego lub powstała wątpliwość, co do jego istnienia.

Adwokat Piotr Bańczyk

Kancelaria Adwokacka w Katowicach

Kancelaria Adwokacka
Adwokat Piotr Bańczyk
ul. Dyrekcyjna 10/2
40-013 Katowice

Kancelaria jest czynna od poniedziałku do piątku w godzinach od 9:00 do 17:00
tel/fax (032) 255-17-83
tel (032) 209-09-71

mail: adwokat@kancelaria-banczyk.com.pl www.piotrbanczyk.pl